Complotcolumn: ‘China heeft Amerika ontdekt’

Je ouders hadden je nog zo gewaarschuwd: “Geloof toch niet alles wat je op het internet leest!” Niet iedereen heeft geluisterd, dus voor sommigen is de aarde nu plat en veroorzaken vaccins autisme. Met gevaar voor eigen zoekgeschiedenis maak ik je wegwijs in de wereld van complottheorieën, van bizar en hilarisch tot levensgevaarlijk.

In de vroege 15^e eeuw leidde de Chinese admiraal Zheng He zeven expedities met vloten van honderden schepen, waarvan sommige ruim vijf keer zo groot als Columbus’ vlaggenschip een kleine eeuw later. Hij haalde tribuut op in havens door heel Azië en langs de oostkust van Afrika: exotische dieren die regelrecht uit de Chinese mythologie leken te komen, en rijkdom waar zelfs de Chinese keizer nooit van had kunnen dromen. En dat is nog maar de algemeen geaccepteerde geschiedenis.

Dit fantastische verhaal kent echter een ahistorisch uitbreidingspakket in de vorm van het boek 1421: The Year China Discovered the World. Die titel klinkt als slechte pseudogeschiedenis (is het ook), maar het boek leest eerder als een combinatie tussen een Dan Brown-thriller en een reisdagboek. Oh ja, en het is te vinden op vijf plekken in de Leidse Universiteitsbibliotheek.

Hoe dit boek van Gavin Menzies tot stand is gekomen, is niet helemaal duidelijk. Menzies’ carrière als onderzeeër-commandant kwam tot een vroeg einde nadat hij een aangemeerd schip ramde. Zelf vertelt hij dat hij zijn kundigheid en vaardigheden vervolgens in wilde zetten om te doen wat geen academicus hem na zou kunnen doen: kaartlezen. Op een Portugese wereldkaart uit 1424 zag hij twee eilanden met vreemde plaatsnamen. Hij identificeerde ze als Puerto Rico en Guadeloupe, en begon zo zijn jarenlange zoektocht naar de ware ontdekker van Amerika. Zijn uitgever vertelt het anders: Menzies raakte tijdens zijn 25e huwelijksjubileum in China geobsedeerd door het jaar 1421 en schreef een onpubliceerbaar manuscript van 1500 pagina’s. Een klein fragment hiervan werd uitgewerkt tot het huidige boek met de hulp van ruim 130 mensen.

Voor wie dacht dat een simpel retourtje Amerika al vergezocht genoeg was, heeft het boek nog een paar verrassingen in petto. De megavloot van Zheng He zou in één van zijn expedities niet zijn gestopt bij de Afrikaanse oostkust, maar voer door en stak de Atlantische Oceaan over. De vloot werd opgesplitst: één helft bereikte Amerika en ging doodleuk door naar de Noordpool om vervolgens via Rusland terug te keren naar China. De andere helft bereikte het zuidelijkste punt van Zuid-Amerika, en splitste zich verder op. Een deel ging via het oosten terug naar huis en ontdekte onderweg Antarctica en Australië. Het andere ging ook naar Australië, maar dan via het westen. Eenmaal aangekomen zullen ze zich wel herinnerd hebben dat Canada en Peru nog niet van de checklist afgestreept waren, en kwamen ze pas in China aan na nog eens twee keer de Stille Oceaan over te steken. En dit alles met enkele tientallen 15^e-eeuwse Chinese jonken.

Ergens onderweg ontdekten ze ook nog eens drie eeuwen te vroeg een manier om de lengtegraad op zee exact te bepalen, en vestigden ze koloniën in Australië, in Nieuw-Zeeland, en langs de volledige oost- en westkust van Amerika. De klunzige conquistadores avant la lettre vergaten blijkbaar om dit ook maar ergens op te schrijven; ook waren ze zo slordig om hun kaarten in handen van Europeanen te laten vallen, die hiermee enkele decennia later dezelfde ontdekkingen nog eens gladjes overdeden.

Je zou bijna vergeten om bij zo’n verhaal naar bewijs te vragen, maar Menzies sleept het willig en onwillig uit elke uithoek van de aarde: dubieuze DNA-testen, scheepswrakken van (misschien) dezelfde houtsoort die China gebruikte, een millennia lang uitgestorven reuzenluiaard, en plaatsnamen op kaarten die zijn ontcijferd door kruiswoordpuzzelexperts – om nog maar te zwijgen over de Chinese teksten op stenen in Amerika en de taalkundige overeenkomsten tussen het Chinees en talen over de hele wereld, wat Menzies behendig weet te ontraadselen zonder maar een woord Chinees te spreken. Bewijs is echter maar bijzaak, want na het meeslepende verhaal van zijn jarenlange, door zijn uitgever gesponsorde wereldreis, heb je het gevoel dat je Amerika zelf óók ontdekt hebt – diep in je hart.